به گزارش روشنفکر
آیا تابهحال برایتان پیش آمده که یقین باشید تلفنتان در جیب یا کیفتان لرزیده است، اما هنگامی آن را چک میکنید، هیچ تماس یا پیامی دریافت نکردهاید؟ یا احتمالا صدای زنگ تلفنتان را شنیدهاید، در حالی که تلفنتان ساکت بوده است؟
اگر این توانایی را داشتهاید، به جمع میلیونی انسانهایی خوش آمدید که با اتفاقای مدرن به نام سندروم ویبره خیالی (Phantom Vibration Syndrome) دست و پنجه نرم میکنند!
در دنیایی که تلفنهای هوشمند به امتداد بدن ما تبدیل شدهاند، مغز نیز در حال تکامل (و بعضی اوقات گیج شدن) است. این حس شگفت که بعضی اوقات علتمیشود فکر کنیم دیوانه شدهایم یا دچار توهم لامسه هستیم، در واقع یک عکس العمل طبیعی مغز به وابستگی تکنولوژیک است. در این مقاله از مجله «چطور»، با نگاهی علمی و دقیق بازدید میکنیم که چرا مغز ما “ویبرههای دروغین” تشکیل میکند و چطور میتوانیم کنترل حواس خود را از دست تکنولوژی بعد بگیریم.
سندروم ویبره خیالی دقیقاً چیست؟
آخرین مطالب
- روشنفکر – مجموعه تلویزیونی «مشاور» به زودی به شبکه دو میآید_روشنفکر
- سندروم ویبره خیالی: توهم لرزش گوشی در عصر دیجیتال_روشنفکر
- روشنفکر – تدارک ساخت یک مجموعه نمایشی درمورد جنگ تحمیلی دوم_روشنفکر
- چگونه ریبیت ۱۰۰ درصدی دریافت کنیم؟ راهنمای کامل دریافت ریبیت از بروکرها
- روشنفکر – «خاک زخمی» دارای پوستر رسمی شد_روشنفکر
سندروم ویبره خیالی (PVS) به ادراک حسی غلطی حرف های میشود که در آن فرد به نادرست فکر میکند تلفن همراهش در حال لرزیدن یا زنگ خوردن است. این اتفاق نوعی توهم لمسی (Tactile Hallucination) است که منحصراً در عصر دیجیتال ظهور کرده است.
اولین بار در سال ۲۰۰۳، این اتفاق با نام «Ringxiety» (ترکیب Ring و Anxiety) نقل شد، اما بعدها با گسترش تلفنهای لمسی و ویبرهدار، کلمه سندروم ویبره خیالی جانشین آن شد.
دکتر میشل دروین (Michelle Drouin)، روانشناس و پژوهشگر تکنولوژی، در تحقیقات خود نشان داد که این اتفاق زیاد شایعتر از آن است که فکر میکنیم. مطابق مطالعات، نزدیک به ۹۰ درصد از دانشجویان و کاربران فعال تلفن همراه، حداقل یک بار این حس را توانایی کردهاند.
ریشه علمی: چرا مغز ما خیالاتی میشود؟
احتمالا فکر کنید این فقط یک خطای ساده است، اما دانشمندان عصبشناسی و روانشناسی توضیحات پیچیدهتری برای آن دارند. سندروم ویبره خیالی در واقع هزینه “هوشمند بودن” مغز ماست.
۱. نظریه تشخیص سیگنال
مغز ما دائماً در حال اسکن کردن محیط برای دریافت سیگنالهای مهم است. مطابق این نظریه، مغز در روبه رو با محرکهای مبهم، باید تصمیم بگیرد که آیا سیگنالی وجود دارد یا خیر.
چهار حالت امکان پذیر رخ دهد:
- ویبره میزند و شما حس میکنید (تشخیص درست).
- ویبره نمیزند و شما حس نمیکنید (رد درست).
- ویبره میزند و شما حس نمیکنید (از دست دادن).
- ویبره نمیزند و شما حس میکنید (هشدار کاذب).
مغز شما ترجیح میدهد دچار “هشدار کاذب” شود (حالت ۴) تا این که یک تماس مهم را از دست بدهد (حالت ۳). به این علت، اغاز تحریکپذیری خود را پایین میآورد. در نتیجه، هر تحریک حسی کوچکی همانند سایش شلوار به پا، انقباض ریز عضلانی یا جابجایی کلید در جیب را به نادرست “ویبره گوشی” تفسیر میکند.
۲. شکلگیری عادت و شرطیسازی
بر پایه اصول شرطیسازی کلاسیک (همانند سگهای پاولوف)، ما شرطی شدهایم که لرزش گوشی را با پاداش (مطلب، لایک، تماس) مرتبط کنیم. این انتظار برای پاداش، مغز را در حالت آمادهباش نگه میدارد و علتمیشود حتی در غیاب محرک، آن را “پیشبینی” کند.
۳. گسترش طرحواره بدنی
برخی محققان اعتقاد دارند که گوشی موبایل آنقدر به ما نزدیک شده که مغز آن را به گفتن بخشی از بدن (همانند دست یا پا) پذیرفته است. همان گونه که بعضی اوقات دچار خارش یا پرش عضلانی میشویم، سندروم ویبره خیالی هم نوعی “پرش عصبی” در این عضو تازه و مصنوعی بدن است.
چه افرادی زیاد تر در معرض خطر می باشند؟
تحقیقات مشخص می کند که برخی عوامل، گمان ابراز این سندروم را افزایش خواهند داد:
| فاکتور ریسک | ربط | مقدار تاثییر |
|---|---|---|
| اضطراب دلبستگی | افرادی که دلواپس طرد شدن در روابط می باشند، حساسیت بیشتری به مطلبها دارند. | زیاد بالا |
| سن | جوانان و نسل Z به علت منفعت گیری زیاد تر، زیاد تر دچار خواهد شد. | بالا |
| شغل پر استرس | مشاغلی که نیاز به پاسخگویی سریع دارند (پزشکان، مدیران فروش) | متوسط تا بالا |
| FOMO (هراس از دست دادن) | نگرانی دائمی از این که خبری را از دست بدهیم، مغز را در حالت اسکن نگه میدارد. | زیاد بالا |
آیا سندروم ویبره خیالی خطرناک است؟
خبر خوب این است که این سندروم به خودی خود یک بیماری خطرناک یا اختلال روانی حاد نیست. زیاد تر محققان آن را یک آزار جزئی میدانند.
اما اگر:
- این ویبرههای خیالی علتاضطراب شدید شما خواهد شد؛
- تمرکز شما را در کار یا رانندگی مختل میکنند؛
- علتخواهد شد مدام گوشی را چک کنید و به وسواس تبدیل شده است؛
در این صورت میتواند نشانهای از استرس بالا یا اعتیاد به تکنولوژی باشد که نیاز به مدیریت دارد.
راهکارهای عملی برای رهایی از حس ویبرههای دروغین
اگر از دست زدن به جیب خالیتان خسته شدهاید، مغزتان نیاز به بازآموزی دارد. راهکارهای زیر به شما پشتیبانی میکنند تا حساسیت سیستم عصبیتان را تنظیم کنید:
۱. تحول مکان گوشی
مغز شما یاد گرفته که ویبره را فقط در یک نقطه خاص (برای مثالً جیب راست شلوار) حس کند.
- راهکار: جای گوشی را عوض کنید. اگر همیشه در جیب راست میگذارید، آن را به جیب چپ یا کیف منتقل کنید. این کار الگوی پیشبینی مغز را میشکند و ویبرههای خیالی در پای راست متوقف خواهد شد.
۲. خاموش کردن ویبره
برای مدتی سیستم ویبره گوشی را کلاً قطع کنید و فقط از زنگ منفعت گیری کنید.
- راهکار: هنگامی مغز یقین باشد که هیچ ویبرهای در کار نیست (چون غیرفعال شده)، دیگر سیگنالهای نادرست همانند سایش لباس را به گفتن ویبره تفسیر نمیکند. حداقل یک هفته این کار را امتحان کنید.
۳. چک کردن زمانبندی شده
اضطراب این که «نکند پیامی آمده باشد»، موتور محرک سندروم ویبره خیالی است.
- راهکار: به جای این که هر بار که حس کردید گوشی لرزید آن را چک کنید، قانون بگذارید: «هر ۳۰ دقیقه گوشی را چک میکنم، نه سریعتر.» این کار به مغز میآموزد که حالت آمادهباش دائمی ملزوم نیست.
۴. دوره دتاکس دیجیتال
بعضی اوقات سیستم عصبی فقط نیاز به استراحت دارد.
- راهکار: تلاش کنید روزانه ساعاتی را بدون گوشی بگذرانید. برای مثالً گوشی را در اتاق دیگر بگذارید یا زمان پیادهروی آن را نبرید. هنگامی مغز بفهمد گوشی همراهتان نیست، توهم لرزش آن را متوقف میکند.
معارفه کتاب برای مدیریت رابطه با تکنولوژی
برای فهمیدن بهتر تأثیر تکنولوژی بر ذهن و افت اضطراب دیجیتال، کتابهای زیر را نظر میکنیم:
کتاب «مینیمالیسم دیجیتال» (Digital Minimalism) تاثییر کال نیوپورت (Cal Newport)
- این کتاب راهنمایی عالی برای بازپسگیری تمرکز و زندگی از دست ابزارهای دیجیتال است و به شما یاد میدهد چطور رئیس تکنولوژی باشید، نه برده آن.
کتاب «کمعمقها: اینترنت با مغز ما چه میکند؟» (The Shallows) تاثییر نیکلاس کار (Nicholas Carr)
- بازدید علمی و عمیق تغییرات مغزی ناشی از اینترنت و ابزارهای هوشمند. خواندن آن به فهمیدن ریشه اتفاقهایی همانند سندروم ویبره خیالی پشتیبانی میکند.
سخن پایانی
سندروم ویبره خیالی یادآور عجیبی از دورانی است که در آن زندگی میکنیم؛ دورانی که مرز بین انسان و ماشین باریکتر از همیشه شده است. این لرزشهای کوچک و دروغین، زنگ هشداری می باشند که میگویند احتمالا مقداری بیشتر از حد به دنیای مجازی متصل شدهایم و ارتباطمان با دنیای واقعی و بدن خودمان کمرنگ شده است.
دفعه سپس که پایتان لرزید و گوشی ساکت می بود، دلواپس نشوید. فقط لبخند بزنید، گوشی را به جیب دیگرتان منتقل کنید و یک نفس عمیق بکشید. دنیای واقعی با همه سکوت و اسایشاش، چشم به راه دقت شما است.
اگر این مقاله از «چطور» برایتان سودمند می بود، آن را با دوستانی که همیشه دستشان به جیبشان است به اشتراک بگذارید. آیا شما هم قربانی این ویبرههای مرموز هستید؟ ازمایش ها خود را در قسمت نظرات برایمان بنویسید.
سوالهای متداول
۱. آیا سندروم ویبره خیالی یک بیماری روانی است؟
خیر. این اتفاق در راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5) به گفتن بیماری طبقهبندی نشده است. فقطً یک اتفاق روانشناختی و خطای ادراکی ناشی از عادت و اضطراب است.
۲. آیا صدای زنگ خیالی هم وجود دارد؟
بله. اتفاقای شبیه به نام Ringxiety (اضطراب زنگ) وجود دارد که در آن فرد صدای زنگ گوشی خود را میشنود، در حالی که گوشی زنگ نمیخورد. این حالت طبق معمولً در محیطهای پر سر و صدا (همانند حمام یا خیابان) رخ میدهد که مغز نویز سفید را به نادرست تفسیر میکند.
۳. چه وقتی باید به پزشک مراجعه کنم؟
اگر این توهمات حسی فراتر از گوشی موبایل رفت (برای مثالً حس میکنید حشرات روی پوستتان راه میروال) یا اگر اضطراب ناشی از چک کردن گوشی زندگیتان را مختل کرده است، بهتر است با روانشناس مشورت کنید.
در افسردگی غم به لایههای عمیق زندگی نفوذ کرده و اختلالاتی در احساسات و حرکت شما بهوجود میآورد. اگر حس افسردگی دارید، حتما با پشتیبانی یک روانشناس متخصص مشکل را ریشهیابی کنید و برای حل آن راهکار بگیرید.برای ربط با مشاور متخصص افسردگی روی دکمه زیر کلیک کنید.
به پشتیبانی زبان بدن، ناگفتهها را بگویید و بشنوید
دسته بندی مطالب
منبع