به گزارش روشنفکر
ستون فقرات کمری یا کمر، ساختاری کاملاً دقیق است که استخوانها، مفاصل، اعصاب، رباطها و ماهیچهها را به هم متصل میکند. این اجزا در کنار یکدیگر پشتیبانی، قوت و انعطافپذیری را تشکیل میکنند. با این حال، این ساختار پیچیده، کمر را مستعد صدمه و درد میکند.
هر فردی در زندگی خود به گمان زیادً کمردرد داشته است. کمردرد بیشتر از ۸۰ درصد افراد را در یک مقطع وقتی تحت تأثیر قرار میدهد و به گفتن شایعترین علت ناتوانی شغلی گزارش شده است.
شرایط بسیاری میتواند تکههای گوناگون ستون فقرات کمری را تحت تأثیر قرار دهد و علتایجاد کمردرد شود. کمر از وزن بالا تنه حمایتمیکند و حرکات روزمره، همانند خم شدن و چرخش را مقدور میسازد. عضلات کمر ماموریت این چنین حمایتاز ستون فقرات را نیز برعهده دارند.
زیاد تر کمردردهای حاد، ناشی از صدمه به عضلات، رباطها، مفاصل یا دیسکها می باشند. علت دیگر کمردرد این است که بدن، به پشتیبانی اعصاب، جواب درمانی التهابی در برابر صدمه مشخص می کند. به همین علت حتی هنگامی که التهاب جزئی به نظر میرسد؛ میتواند علتدرد شدید شود.
یافتن علت کمردرد
به طور کلی، یافتن علت کمردرد کار پیچیدهای است و علت این پیچیدگی، همپوشانی قابل دقت عصب، با دقت به تعداد زیاد دیسکها، ماهیچهها، رباطها و دیگر ساختارهای ستون فقرات است. به گفتن مثال، یک دیسک کمر تحلیل رفته یا پاره شده میتواند دقیقا همانند یک عضله صدمهدیده باشد که هر دو علتایجاد التهاب و اسپاسم عضلانی دردناک در همان ناحیه خواهد شد. ماهیچهها و رباطها به شدت بهبود مییابند، در حالی که احتمالا پارگی دیسک هیچگاه بهبود نیابد. در نتیجه دوره وقتی درد، به تعیین علت آن پشتیبانی میکند.
کمردرد علائم زیاد بسیاری دارد. کمردرد بعضی اوقات خفیف و فقط آزار دهنده است و گاه شدید و ناتوان کننده. کمردرد بعضی اوقات به طور ناگهانی اغاز میشود و بعضی اوقات به آرامی. بسته به علت تشکیل مشکل، ما کمردرد را به روشهای مختلفی حس میکنیم.
- دردی که در تکه پایین کمر وجود دارد.
- درد گزنده و سوزشی که از ناحیه کمر به پشت رانها و بعضی اوقات به تکه پایین ران ها منتقل میشود و بعضی اوقات علتبیحسی یا سوزن سوزن شدن (سیاتیک) میشود.
- اسپاسم و گرفتگی عضلات در ناحیه کمر، لگن و باسن.
- دردی که بعد از نشستن یا ایستادن طویل زمان بدتر میشود.
- مشکل در راست ایستادن، راه رفتن، یا از حالت ایستاده به نشستن رفتن.
- و…
در ادامه به بازدید انواع کمردرد خواهیم پرداخت.
انواع کمردرد
راه حلهای متغیری برای طبقه بندی انواع کمردرد وجود دارد. ما در ادامه سراغ دو شیوه رایج برای دستهبندی انواع کمردرد رفتهایم. اولین شیوه دستهبندی بر پایه منشا درد است که بر این مبنا کمردرد شامل دو نوع مکانیکی و رادیکولار است.
درد مکانیکی
شایعترین علت کمردرد، درد مکانیکی (درد محوری) است. کمردرد طبق معمول ناشی از تشکیل مشکل در عضلات، رباطها، مفاصل (مفاصل فاست، مفاصل ساکروایلیاک) یا استخوانهای داخل و اطراف ستون فقرات است. این نوع درد طبق معمولً در تکه پایین کمر، باسن و بعضی اوقات بالای ساق پا تشکیل میشود. کمردرد مکانیکی بر پایه حالت بدن و شکل قرارگیری ستون فقرات در حالات گوناگون همانند حرکت(به جلو/عقب/چرخش)، ایستادن، نشستن یا استراحت به شیوه متغیری حس میشود.
درد رادیکولار
این نوع کمردرد در صورت التهاب شدن ریشه عصبی نخاعی رخ میدهد. کمردرد رادیکولار به گمان زیاد در امتداد الگوی ریشه عصبی یا درماتوم، به پایین باسن و یا پا تشکیل میشوداین نوع درد به شکل درد تیز، الکتریکی و از سوزشی و طبق معمولً فقط در یک طرف بدن، حس میشود و میتواند با بی حسی یا ضعف (سیاتیک) همراه باشد.
دلایل زیاد فرد دیگر نیز، برای کمردرد وجود دارد. از جمله درد لنگیدن (از تنگی)، درد میلوپاتیک، درد نوروپاتیک، بدشکلی، تومورها، عفونتها، درد ناشی از شرایط التهابی (همانند آرتریت روماتوئید یا اسپوندیلیت آنکیلوزان) و دردی که منشا آن تکه فرد دیگر از بدن است.(همانند سنگ کلیه یا کولیت اولسراتیو). این چنین احتمالا کمردرد، بدون علت قطعی تشکیل شود. هنگامی که این اتفاق میافتد؛ تمرکز اولیه روی درمان علائم (به جای علت علائم) و سلامت کلی بیمار است.
راه دیگر طبقهبندی انواع کمردرد، دستهبندی آنها بر پایه زمان است. بر این مبنا سه نوع کمردرد حاد، تحت حاد و مزمن وجود دارد.
درد حاد
این نوع درد طبق معمولً به طور ناگهانی تشکیل میشود و برای چند روز یا چند هفته طول میکشد. درد حاد را به گفتن جواب طبیعی بدن به صدمه بافتی در نظر میگیرند. کمردرد حاد کم کم و با بهبود بافت افت مییابد.
کمردرد تحت حاد
این نوع درد که بین ۶ هفته تا ۳ ماه طول میکشد؛ طبق معمولً ماهیتی مکانیکی دارد (همانند کشیدگی عضلانی یا درد مفاصل) اما طویل است. در این حالت،احتمالا تمرینات پزشکی برای بیمار در نظر گرفته شود.
کمردرد مزمن
طبق معمولً به گفتن کمردردی که بیشتر از ۳ ماه طول میکشد؛ تعریف میشود. این نوع درد طبق معمولً شدید است. به درمانهای اولیه جواب نمیدهد و برای تعیین منبع دقیق درد، به معاینه پزشکی کامل نیاز است.
درمان کمردرد
در ادامه سراغ بازدید انواع روشهای درمان کمردرد میرویم و آنها را به طور مفصل بازدید میکنیم.
منفعت گیری از خدمات فیزیوتراپیست
اگردرد بیشتر از ۴-۶ هفته طول بکشد؛ فیزیوتراپیست با تکنیکهایی همانند تحریک الکتریکی، اولتراسوند، گرما و اسایش عضلانی به فرد پشتیبانی میکنند تا تحرک و انعطاف پذیری بیشتری داشته باشد.
آنها این چنین تمریناتی را به بیمار آموزش خواهند داد که با انجام انها میتوان از عودکردن مشکل جلوگیری کرد. به طور کلی فیزیوتراپیستها به حالت بدنی افراد پشتیبانی میکنند و عضلات پشت و شکم را سالم نگه میدارند.
ماساژ را امتحان کنید
ماساژ هم میتواند تسکین دهنده کمردرد باشد. یک مطالعه نشان داد افرادی که از ماساژ ساختاری (تکنیکهای بافت نرم برای از بین بردن مشکلات عضلات یا اسکلت) یا ماساژ آرامسازی (نوازش، ورزدادن، یا حرکات دایرهای برای پشتیبانی به کمتر شدن درد) منفعت گیری کردهاند؛ سپس از ۱۰ هفته ناظر بهبود علائم بودهاند. این افراد فعالیتهای روزانه خود را راحتتر انجام میدادند و از داروهای مسکن کمتری نسبت به افرادی که به تازگی مراقبتهای منظم را اغاز کرده بودند، منفعت گیری میکردند.
ذهنتان را آرام کنید
تحقیقات مشخص می کند که حالت ذهنی شما روی شانس ابتلا به کمردرد تاثییر دارد. افرادی که درد مزمن دارند یا در مدیریت مشکلاتی که زندگی سر راهشان قرار میدهد؛ دچار اضطراب می باشند، تقریباً سه برابر افرادی که ذهن آرامی دارند، در معرض کمردرد قرار میگیرند. بعد اگر همیشه مضطرب هستید یا در هر موقعیتی انتظار بدترین اتفاق را دارید؛ به گمان زیاد زیاد تر دچار کمردرد میشوید.
حس استرس و اضطراب علتمیشود بدن مواد شیمیایی همانند کورتیزول و آدرنالین را آزاد کند علتسفت شدن عضلات و اسپاسم عضلانی غیر ارادی میشود. استرس این چنین میتواند تبدیل تنش مداوم ستون فقرات شود که یکی از دلایل شایع کمردرد و ناراحتی است. راههای مختلفی برای افت استرس وجود دارد که از جمله آنها میتوان به موراد زیر اشاره کرد:
- افت استرس مبتنی بر ذهن آگاهی (MBSR)
- تنفس عمیق: یک بازدید در سال ۲۰۲۳ نشان داد که تمرینات تنفسی به افت کمردرد پشتیبانی میکند. با این حال، مطالعات بیشتری برای تایید این یافتهها الزامی است.
- آرام سازی پیشرونده عضلانی: کشش و شل کردن عضلات بدن، تمرکز بر یک گروه عضلانی در یک زمان، امکان پذیر به تسکین کمردرد پشتیبانی کند.
- تصویرسازی هدایت شده: این روش شامل تمرکز بر تصاویر ذهنی خاص، برای تشکیل حس اسایش و پشتیبانی به افت استرس است.
داروهای OTC را امتحان کنید
مسکنهای بدون نسخه به افت درد و سفتی عضلات پشتیبانی میکنند. دو نوع مهم این داروها، داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی(NSAIDs) همانند آسپرین، ایبوپروفن و ناپروکسن و استامینوفن می باشند. NSAIDها به افت التهاب پشتیبانی میکنند اما استامینوفن التهاب را تسکین نمیدهد.
کرمهای دارویی
کرمهای پوستی و پمادها میتواند به افت درد و سفتی عضلات کمر پشتیبانی کند. تعداد بسیاری از این محصولات حاوی موادی همانند منتول، کافور یا لیدوکائین می باشند که میتوانند ناحیه صدمه دیده را خنک، گرم یا بی حس نمایند.
کرمها را دقیقا در محل درد بمالید. هنگامی که عضلات پشت شما حس سردی یا گرمی میکنند؛ انتهای عصبها از دردی که در بافت عضلانی وجود دارد، منحرف خواهد شد. علاوهبراین، گرمای حاضر در پمادهای موضعی میتواند علتتسکین رگ به رگ شدن یا کشیدگی عضلات شود.
تامین ویتامین و مواد معدنی
تامین ویتامینها و مواد معدنی یعنی تحکیم بدن. تحکیم بدن به طور کلی، علتبهبود صدمهها و مشکلات قسمتهای گوناگون بدن ما خواهد شد. در نتیجه تامین ویتامین و مواد معدنی نیز میتواند راهی موثر برای بهبود و درمان کمردرد باشد. بهتر است ویتامینها و مواد معدنی خود را از غذاها دریافت کنید و در رابطه منفعت گیری از مکملها با پزشک خود مشورت نمایید.
تحرک داشته باشید
آیا میدانید که کمردرد مزمن شما در صورت حرکت بهبود مییابد؟ ورزش عضلات شما را قوی نگه میدارد و از اسپاسم جلوگیری میکند. تلاش کنید فعالیت ورزشی شما با سطح معمول فعالیت و حرکات روزانهتان هماهنگ باشد. برای مثال یک پیاده روی سریع ۳۰ دقیقهای گزینه زیاد مناسبی است. تلاش کنید حداقل سه بار در هفته این کار را انجام دهید.
مطالعات مشخص می کند افرادی که علیرغم کمردرد، فعال میهمانند؛ انعطاف پذیرتر از افرادی می باشند که به مدتی را بدون فعالیت سپری میکنند. ماهیچههای قوی، به اختصاصی در عضلات مرکزی شکم، به حمایتاز کمر شما پشتیبانی میکنند. قوت و انعطافپذیری به تسکین درد و پیشگیری از آن پشتیبانی خواهد کرد. علاوهبر پیادهروی، ایروبیک آرام، دوچرخه ثابت و حرکات کششی، گزینههایی مناسب برای تحکیم ماهیچهها به حساب میآیند.
اگرچه ورزش یکی از بهترین کارهایی است که میتوانید برای تسکین کمردرد انجام دهید، اما نباید درد ناشی از آن شما را آزار دهد. اگر زمان انجام حرکات ورزشی درد بسیاری دارید، با پزشک یا فیزیوتراپیست خود مشورت کنید تا ورزش مناسب خود را انتخاب نمایید.
یوگا
تحقیقات مشخص می کند که یوگا و به طور کلی حرکات کششی، درد را افت داده و حرکت کمر را بهبود میبخشند. دانشمندان ۲۲۸ نفر را که حداقل ۳ ماه درد متوسطی داشتند؛ به سه گروه تقسیم کردند. دو گروه یک بار در هفته، به زمان ۱۲ هفته، در کلاس یوگا یا حرکات کششی ۷۵ دقیقهای را شرکت کردند. گروه سوم برنامهای از تمرینات و تغییرات سبک زندگی دریافت کردند.
سپس از ۳ ماه، افرادی که یوگا یا حرکات کششی شدید انجام دادند، بهتر از افراد گروه سوم عمل کردند. ۶ ماه سپس، آنها داروی کمتری برای کمردرد مصرف کردند. آنها این چنین انها گفتند که درد آنها در طول درمان بهتر شده یا کاملاً از بین رفته است.
حالت بدن را خوب نگه داری کنید
احتمالا شما بتوانید تنها با تنظیم حالت بدن خود در خانه، کمردرد خود را درمان کنید. طبق معمول افراد به خوابیدن یا نشستن با حالت نامناسب تمایل دارند. مطمعن حاصل کنید که تشک و بالش شما از حمایتکافی برخوردار است.
در محیط کار نیز، گمان تشکیل حالت نامناسب بدن، در زمان نشستن پشت میز، وجود دارد. حالت مناسب به این معنی است که:
- مچ دست و دست خود را منحرف نمیکنید.
- گردن خود را به طور غمگین کننده خم نمیکنید.
- ستون فقرات خود را نمیچرخانید.
- بازوهای خود را فراتر از محدوده طبیعی خود دراز نمیکنید.
تلاش کنید سر خود را در مرکز لگن قرار دهید و شانههای خود را خم صاف نگه دارید و چانه خود را به سمت جلو خم نکنید. اگر جلوی صفحه نمایش کار میکنید، بازوهای خود را به طور یکنواخت روی میز قرار دهید و چشمان خود را در سطح بالای صفحه نگه دارید. از روی صندلی بلند شوید و حرکات کششی انجام دهید و به طور منظم راه بروید. منفعت گیری از میز ایستاده نیز میتواند انتخابی عالی برای نگه داری حالت مناسب بدن باشد.
منفعت گیری از یخ
برای صدمه حاد، سرما درمانی به طور مؤثر به افت کمردرد پشتیبانی میکند. برای مثال، اگر وسایل سنگین بلند میکنید؛ سرما درمانی التهاب محل درد را افت میدهد. برای از بین بردن صدمه حاد کمر و تسکین درد، سرما درمانی را در اسرع زمان انجام دهید. یخ یا بسته سرد را در یک حوله بپیچید تا از پوست خود محافظت کنید. یخ را بیشتر از ۱۵ تا ۲۰ دقیقه، در هر بار، روی پوست خود نگذارید.
برای افت درد ناشی از شعلهورشدن سیاتیک هم میتوان از یخ منفعت گیری کرد چون سرما میتواند به افت التهاب پشتیبانی کند. در رابطه کمردرد بعد از فعالیت ورزشی هم منفعت گیری از یخ و سرما درمانی زیاد سودمند بوده و به اسپاسم و گرفتگی عضلات پشتیبانی کرده و درد را افت میدهد.
گرم کردن محل درد
اگر ناراحتی مزمن را توانایی میکنید، برای شلشدن بافتها و افت درد، از حرارت منفعت گیری کنید. گرما میتواند با تشویق رگهای خونی به گشادشدن علتبهبودی شود. یقیناً گرمای مرطوب همانند حمام و کیسه آب گرم تاثییر بیشتری دارد. این چنین منفعت گیری از پد گرمایش الکتریکی نیز برای افت درد کمر سودمند است. پد را هر بار به زمان ۱۵ تا ۲۰ دقیقه روی محل درد قرار دهید.
وزن مناسبی داشته باشید
کم کردن وزن اضافی، بار روی کمر شما را سبک میکند. بهتر است برای تنظیم رژیم غذایی، ابتدا با پزشک خود و سپس با یک متخصص تغذیه مشورت نمایید.
ترک سیگار
تحقیقات مشخص می کند که سیگار کشیدن، گمان ابتلا به بیماری دیسک دژنراتیو یا دیگر مشکلات ستون فقرات را چهار برابر افزایش میدهد. نیکوتین حاضر در سیگار و دیگر محصولات تنباکو، استخوانهای ستون فقرات را ضعیف کرده و مواد مغذی حیاتی را از دیسکها میگیرد.
از حوله منفعت گیری کنید
حوله رول شده میتواند ابزاری سودمند، برای تسکین کمردرد باشد. وقتی که دراز کشیدهاید حوله را زیر لگن خود قرار دهید. بگذارید باسن روی حوله شل شود و به کشش در تکه پایین کمر پشتیبانی کند.
رژیم غذایی ضدالتهابی
یکی دیگر از درمانهای کمردرد، رژیم غذایی ضدالتهابی است. یک رژیم غذایی مناسب وجود ویتامینهای الزامی و مواد مغذی مورد نیاز بدن را ضمانت میکند. از نظر دیگر، رژیم غذایی نامناسب علتالتهاب یا افزایش وزن میشود. رژیم غذایی سالم شامل سبزیجات و میوه است که هر دو میتوانند خواص ضد التهابی داشته باشند. مواردی همانند:
- توت فرنگی
- پرتقال
- گیلاس
- بلوبری
- گوجه فرنگی
- اسفناج
- کلم پیچ
میتوانند به افت التهاب پشتیبانی کنند.
معاوضه کفش
کفش شما نقش مهمی در تراز بودن بدن شما دارد. هم ترازی لگن، زانو و پاها، بر مقدار سختی داخل شده به کمر تأثیر میگذارد. پوشیدن کفشهای بدون پایه قوس، کفشهای پاشنه بلند یا کفشهایی با بالشتک ضعیف میتواند تبدیل کمردرد شود.
برای افت کمردرد، تعداد دفعات پوشیدن کفشهای پاشنه بلند و تخت، همانند دمپایی را به حداقل برسانید و کفشهایی را بخرید که مشابه با قوس پای شما باشد و مقدار حمایتو بالشتک مناسب را اراعه دهد. این چنین میتوانید برای کفشهایی که از قبل دارید، درج بخرید.
استراحت متوسط
برای تسکین طبیعی کمردرد، استراحت متوسط میتواند روشی مؤثر باشد. استراحت متوسط به معنی استراحت در رختخواب نیست؛ بلکه به معنی اجتناب از فعالیتهای بدنی معمولی همانند تمرینات بدنسازی به زمان چند روز است.
انجام حرکات کششی
یکی از راههای مهم درمانهای خانگی کمردرد انجام حرکات کششی است. چه کمردرد شما ناشی از کشیدگی عضلانی باشد و چه شرایطی همانند اسکولیوز، سیاتیک، آرتروز یا بارداری، انجام حرکات کششی به افت درد، افزایش دامنه حرکتی، بهبود حالت بدن و محافظت از شما در برابر صدمههای بعدی پشتیبانی خواهد کرد.
در ادامه به معارفه تعدادی از بهترین حرکات کششی، برای درمان کمردرد میپردازیم. شما میتوانید این حرکات را بدون نیاز به ابزاری خاص و به سادگی در منزل انجام داده و کمردرد خود را تسکین دهید.
لانگز
برای افت کمردرد، زانو زدن، یک حرکت کشش عالی است. ابتدا روی زمین زانو بزنید. سپس یک پا را در روبه رو خود قرار دهید و پای خود را صاف روی زمین نگه دارید. هر دو دست را روی پای خمیده خود قرار دهید و به آرامی به جلو خم شوید.
شما با انجام حرکت، در واقع عضلات لگن و ران خود را کشش میدهید که به گمان زیاد در کمردرد شما نقش دارند. اگر نمیتوانید زانوهای خود را تا آخر خم کنید، این کشش را با حرکت دادن به سمت جلو از حالت ایستاده اصلاح کنید.
ژست کودک
اکنون سراغ یکی از حرکات معروف یوگا میرویم. برای انجام این کشش، روی زمین زانو بزنید و انگشتان پا را در کنار هم قرار دهید و زانوهایتان را از هم دور نگه دارید. به آرامی به جلو خم شوید. بازوهای خود را جلوی خود بگیرید و شکم خود را روی پاهای خود قرار دهید.
تمرین پل
این کشش با دراز کشیدن به پشت اغاز میشود. پاهای خود را صاف روی زمین قرار دهید و آنها را به اندازه عرض لگن از هم باز کنید. زانوهای خود را به سمت بالا بکشید و در مرحله سپس، باسن خود را به سمت بالا سختی دهید. تیغههای شانه باید روی زمین بمانند.
کشش عدد چهار
کشش عدد چهار شامل در حقیقت تشکیل کردن یک چهار انگلیسی با پاها است. ابتدا به پشت دراز بکشید. در مرحله سپس، پای چپ خود را خم کنید. پای راست خود را بالا بیاورید و به سمت چپ خم کنید و مچ پای راست خود را روی زانوی چپ خود قرار دهید. سپس پای چپ خود را بلند کنید تا در هوا افقی و موازی با زمین شود. این کشش را با پای راست خود تکرار کنید.
کشش زانو تا سینه
این کشش ساده کمر راهی آسان برای تسکین درد است. برای اغاز، به پشت دراز بکشید و زانو را به سمت سینه خود بیاورید. با نگه داشتن دستها زیر زانو، پای خود را به آرامی نزدیک کنید. این حالت را تا وقتی که حس راحتی میکنید نگه دارید. این کشش را با پای دیگر خود تکرار کنید.
تلاش کنید یک بار در روز، قبل از ورزش یا فعالیت شدید، حرکات کششی را انجام دهید. در صورت حس درد حتماً کششهای خود را متوقف یا اصلاح کنید.
بعد از پایان حرکات کششی، فعالیت بدنی مورد علاقه خود را انجام دهید که عضلات پشت شما را تحکیم کرده و تنش را افت میدهد. این چنین میتوانید ورزشهایی را برای کمردرد امتحان کنید، همانند:
- کرانچ های سبک
- کشش همسترینگ
- اسکوات به دیوار
- تمرینات هوازی
مراجعه به پزشک
اگر درمانهای خانگی درد شدید کمر شما را افت نمیدهند؛ امکان پذیر با مشکل عرصهای یا بیماری مزمن روبرو شدهاید و باید به پزشک ستون فقرات مراجعه نمایید. در صورت مشاهده هر یک از علائم زیر در کنار کمردرد، حتما به پزشک متخصص مراجعه کنید:
- تب
- درد مزمن
- درد شبانه
- کمردرد شدید
- افت وزن بی علت
- سوزن سوزن شدن، بی حسی یا ضعف
- مشکلات کنترل مثانه یا روده
خلاصه
کمردرد یک مشکل رایج سلامتی است که تبدیل محدودیت حرکت و سختی در انجام فعالیتهای روزمره میشود. فردی که کمردرد شدید یا ناگهانی را توانایی میکند؛ باید به متخصص مراقبتهای بهداشتی مراجعه نماید.
درمانهای خانگی میتوانند به افت کمردرد پشتیبانی کنند. برای مثال منفعت گیری از کیسههای یخ و کیسههای حرارتی برای تسکین درد
حرکت برای کمردرد سودمند است. فرد میتواند ورزش منظم را در برنامه روزانه خود بگنجاند تا ماهیچههای خود را قوی نگه دارد. برخی از تمرینات به افت خطر کمردرد به علت تحکیم عضلات بالا تنه پشتیبانی میکند.
فرد میتواند برای افت کمردرد تغییراتی در سبک زندگی خود تشکیل کند.تغییراتی همانند معاوضه کفش و تحول محل کار، داشتن رژیم غذایی سالم و خواب کافی و چیزهایی همانند این میتواند سودمند باشد.
دسته بندی مطالب
منبع