به گزارش روشنفکر
تا پیش از دوره چهارساله «محمدجواد آذری‌جهرمی» در وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، کمتر وزیری اشکار می‌شد که تا این اندازه دقت رسانه‌ها و افکار عمومی را به خودش جلب کند.
آذری‌جهرمی که حتی قبل از وزیر شدن، متهم به وجود در نهادهای امنیتی می بود و می‌او گفت شخصی که این چنین ادعایی کرده «گرد نخود» می‌زند. توییتربازی حرفه‌ای می بود، تلاش می‌کرد طناز باشد و از کری‌خواندن برای چندین میلیون هوادار استقلال ابایی نداشت. او با اغاز دولت سیزدهم باید بارش را می‌بست و از محله «سیدخندان» تهران می‌رفت. اکنون همه چشم به راه بودند ببینند چه فردی به‌جای وزیر جوان «حسن روحانی» قرار است فرمان وزارت ICT را در دست بگیرد.
وزیر تازه از مرکز آمار و فناوری اطلاعات قوه‌قضائیه به دولت رفت. او فقط یک سال از «وزیر جوان» بزرگ‌تر می بود اما تلاش نمی‌کرد، همانند جوان‌ها، شلوار جین و تیشرت بپوشد. هفتمین وزیر ارتباطات سرزمین از همان ابتدا با این ابهام و سوال رسانه‌ها روبه رو شد که آیا قرار است اینترنت را ببندد؟ یقیناً که در دوره زارع‌پور اینترنت هیچ‌زمان، همانند آبان ۹۸، کامل قطع نشد اما اتفاقاتی افتاد که از لحاظ تلخی، تنه‌‌به‌تنه وقایع آن سال در حوزه ICT می‌زد.
زارع‌پور در کمتر از سه سال حضورش در وزارت ارتباطات چه کرد؟
آماده برای اغاز
۲۰ مرداد ۱۴۰۰، درحالی‌که ۸ روز از اغاز‌به‌کار دولت سیزدهم می‌گذشت، زارع‌پور به مجلس معارفه شد تا صلاحیتش برای وزارت ICT بازدید شود. آن زمان، برنامه ۴۵ صفحه‌ای خودش را که ۸ قسمت داشت، به مجلس اراعه کرد.
در برنامه او آمده می بود سیاست‌گذاران در سال‌های پیش، به‌درستی به ماموریت‌شان برای تشکیل فضای مجازی در تراز انقلاب اسلامی عمل نکرده‌اند. از دید او و بنا بر آنچه در این برنامه آمده می بود، به نقش شورای‌عالی فضای مجازی در حکمرانی دیجیتال دقت نشده می بود و حکمرانی دیجیتال سرزمین، لااقل تا آن زمان، منطبق بر قیمت‌های ایرانی–اسلامی نبوده است.
او حرف های می بود به فناوری‌های نوظهور همانند هوش مصنوعی و بلاک‌چین دقت و عرصه جذب اندوخته‌گذاری خارجی را فراهم می‌کند. زارع‌پور بر گسترش شبکه ملی اطلاعات پافشاری کرده و حرف های می بود باید در بستر این شبکه اینترنت پهن‌باند ثابت، مبتنی‌بر تکنولوژی فیبر نوری گسترش اشکار کند.
زارع‌پور برنامه‌های متعدد فرد دیگر در عرصه‌هایی پست، صنعت فضایی، دولت الکترونیک و همانند این‌ها نیز اراعه کرده می بود.
سرانجام با شکستن رکورد رأی مطمعن وزیران ارتباطات دوره‌های قبل موفق شد با ۲۵۶ رأی موافق و فقط ۱۷ رأی ناموافق داخل پارلمان شود.
آزمون صیانت
زارع‌پور همان ابتدای مسیر با آزمون بزرگی روبه رو شد؛ مجلس تقریباً هم‌زمان با قبول زارع‌پور، بازدید مطرح موسوم به صیانت را کلید زده می بود. بازدید مطرح با تصمیم نمایندگان و بنا بر اصل ۸۵ قانون اساسی در کمیسیونی اختصاصی و خارج از صحن علنی انجام می‌شد.
با مطرح صیانت نگرانی‌های جدی برای محدودیت زیاد تر اینترنت به اوج خودشان رسیده بودند و فعالان IT و کاربران می‌خواستند بدانند دولت و مجلس هم دست در دست هم به بسته شدن فضای اینترنت پشتیبانی می‌کنند یا نه.
وزیر تازه ارتباطات در نخستین موضع‌گیری‌اش او گفت دلواپس مطرح صیانت نیست؛ چون معتقد است با تعامل دولت و مجلس و فعالان این حوزه هم اینترنت «نظام‌مند» می‌شود هم دغدغه‌های فعالین رفع می‌شود. زارع‌پور برای اثبات حسن‌نیتش چندین دفعه از وجود نماینده وزارت ارتباطات در کمیسیون بازدید مطرح سخن بگویید کرد اما هیچ‌گاه نگفت این نماینده کیست.
آذر ۱۴۰۰ بازدید این مطرح با جدیت پیگیری می‌شد تااینکه در جلسه نهم کمیسیون اظهار شد وزیر ارتباطات همراه «ابوالحسن فیروزآبادی»، دبیر زمان شورای‌عالی فضای مجازی، جلسه‌ای با «محمدباقر قالیباف»، رئیس مجلس برگزار کردهاند تا نظرشان را درمورد این مطرح به رئیس مجلس خبر دهند. گویا در آن جلسه زارع‌پور نسخه جدیدی از مطرح صیانت را با مهر محرمانه به قالیباف داده می بود که ۳۰ درصد با نسخه مهم تفاوت داشت.
زارع‌پور در فضای التهاب آن دوره حساس تلاش می‌کرد بازیگر خوب این بازی باشد که تا حدی نیز موفق می بود. تلاش می‌کرد همان ابتدای راه، حاشیه‌های این مطرح جنجالی گریبان‌گیرش نشود، حتی بهمن ۱۴۰۰ از پوشش رسانه‌ای گسترده آن انتقاد کرد و او گفت:
«مطرح باید در فضایی آرام و معقول‌تر و در سطح نخبگانی و کارشناسی، به‌دوراز تلاطم اجتماعی بازدید شود.»
باوجود این که مطرح صیانت تا این لحظه تصویب نشده و تا این مدت هم بین زمین و هوا معلق است، از زمان مسکوت‌ماندنش، زمین‌بازی ICT سرزمین خالی از حاشیه و چالش نبوده است.
گوگل به سبک زارع‌پور
نارضایتی نسبی از حالت اینترنت در نیمه دوم ۱۴۰۰ هم چنان ادامه داشت، یقیناً نمی‌شد او گفت فقط میراث دولت سیزدهم است. باوجوداین نارضایتی‌ها با آخر فاز اول ماجرای مطرح صیانت و حاشیه‌هایش، فضای ICT سرزمین تاحدی آرام می بود تااینکه تابستان ۱۴۰۱ فرارسید.
۲۱ تیر همان سال می بود که حالت جست‌وجوی امن یا همان Safe Search برای کاربران ایرانی روی موتورهای جست‌وجوی «گوگل» و «بینگ» اجباری شد تا بدون این که کاربر حق انتخاب داشته باشد، همانند کودک با او حرکت شود.
درحالی‌که انتظار می‌رفت زارع‌پور درمورد این قضیه توضیحی بدهد، بیشتر از یک هفته طول کشید تا جلوی دوربین‌ها بیاید و بگوید: «به خواست خانواده‌ها برای مقابله با محتواهای غیراخلاقی و خشن این کار را کرده‌ایم.» توضیحی که کمتر فردی را راضی کرد.
دلنشین این که، «مهدی سالم»، مدیر زمان مرکز روابط‌عمومی وزارت ارتباطات، در همان روزها با انتشار کردن نظرسنجی از کاربران توییتر پرسیده می بود: آیا برای مراقبت از فرزندانشان تمایل به منفعت گیری از «اینترنت امن» دارند؟ ۸۶ درصد شرکت‌کنندگان در این نظرسنجی گزینه خیر را انتخاب کرده بودند و این سوال پیش آمد که خانواده‌ها چه وقتی به زارع‌پور خواست اجباری شدن Safe Search را داده‌اند.
پیش از طوفان
تابستان داغ ۱۴۰۱ برای زارع‌پور و یقیناً کاربران اینترنت در ایران سرشار از التهاب و حاشیه می بود. اینستاگرام تا این مدت در دسترس می بود و میلیون‌ها فروشگاه در آن مشغول کسبوکار بودند اما اختلال‌های ریزودرشت علتشده می بود کاربران توانایی‌ای خوبی از کار با آن گزارش نکنند. قطعی‌های موقتی، چند دقیقه‌ای یا چندساعته اینستاگرام در آن دوره زیاد شده می بود.
بنا بر اظهار «پادرو»، اختلالات اینترنتی مردادماه علتکاهش ۳۵ درصدی بازدید و افت ۵۰ درصدی فروش فروشگاه‌های اینستاگرامی شده می بود.
سوم مردادماه نیز قطعی برق مرکز مخابراتی انقلاب، در خیابان شیخ بهایی تهران، چند ساعتی اینترنت سرزمین را دچار اختلال کرد. اسفندماه ۱۴۰۰ نیز آتش‌سوزی در این مرکز علتاختلال گسترده در اینترنت سرزمین شده می بود.
فقط یک هفته سپس، آتش‌سوزی حوضچه مخابراتی در امیرآباد تهران علتابراز اختلالی گسترده‌تر شد. رادار نت‌بلاکس در آن روز افت دسترسی و اختلال ۲۱ درصدی در اینترنت سرزمین را گزارش کرد. بعد‌ازآن، زارع‌پور او گفت مخابرات باید خسارت ناشی از این اتفاقات را جبران کنند اما با آخر تابستان، چنان دوره دشوار و متغیری در اینترنت سرزمین اغاز شد که فکر گرفتن خسارت چندساعته اختلال اینترنت از ذهن همه دور شد.
اغاز ماراتن
زارع‌پور ۳۰ شهریور، در اوج التهابات سیاسی–اجتماعی، درمورد گمان محدودیت در اینترنت طی روزهای آتی به خبرنگاران او گفت: «به‌خاطر مسائل امنیتی و برخی او گفت و گو‌هایی که این روزها در سرزمین وجود دارد، امکان پذیر بعضی اوقات اوقات محدودیت‌هایی توسط دستگاه‌های امنیتی تصمیم‌گیری و اعمال شود.» هرچند اندکی سپس این حرف های وزیر ارتباطات تکذیب شد، موجی از نگرانی راجع به تکرار توانایی قطعی اینترنت در آبان ۹۸ شکل گرفت.
فقط چند ساعت برای به‌راه‌افتادن قطار یا احتمالا بهتر است بگوییم بولدوزر فیلترینگ کافی می بود. اینستاگرام و واتس‌اپ هر دو در همان روز فیلتر شدند. همه فقط می‌انها گفتند قضیه امنیتی است و دستور فیلترینگ از سوی شورای عالی امنیت ملی آمده است.
لینکدین، اپ‌استور و گوگل‌پلی یکی بعد از فرد دیگر فیلتر شدند، حتی مطلب‌رسان وایبر که زمان‌ها می بود از سبد کاربران ایرانی حذف شده می بود هم از فیلترینگ در امان نماند. سپس نوبت به بازی کلش‌آوکلنز رسید، حتی گوگل مپ هم مدتی از دسترس کاربران خارج شد.
علاوه‌براین، اختلال در اینترنت هم بی‌سابقه می بود؛ هر روز در ساعت معینی، حوالی ۵ عصر، اینترنت بین‌المللی به‌کلی قطع می بود. این قطعی با سخت‌گیری بیشتری روی اینترنت موبایل اعمال می‌شد. در این شرایط می بود که از وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات توقع می‌رفت جوابی به مردم بدهد.
۲۷ مهرماه، رئیس کمیسیون اقتصاد نوآوری اتاق تهران، خسارت قطعی اینترنت را ۸۰ هزار میلیارد تومان برآورد کرد که ۳۵ هزار میلیارد تومان آن مربوط به اقتصاد دیجیتال و ۴۵ هزار میلیارد متعلق به کسب‌وکارهای دیگر حوزه‌ها می بود.
زارع‌پور مسئول مستقیم این قطعی‌ها نبوده است و صادقانه حقیقت را می‌او گفت. باوجوداین، افکار عمومی از وزیر ارتباطات انتظار داشت دلواپس حالت اینترنت باشد. اما او به‌جای رویکردی همدلانه مدام تکرار می‌کرد مسئولیتی ندارد و حتی یک بار با لحنی سرزنش‌گونه به کسب‌وکارهای اینستاگرامی او گفت:
«نظر می‌کنم کسب‌وکارها روی پلتفرمی که پایبند به قانون جمهوری اسلامی ایران نیست، اندوخته‌گذاری نکنند. هزینه خساراتی که به مردم در فضای مجازی واردشده مستقیماً فهمید افرادی است که آشوب‌ها را به وجود آورده‌اند.»
مهرماه همان سال و در موقعیتی که مردم و کسب‌وکارهای اینستاگرامی دلواپس فیلترینگ دائمی پلتفرم محل‌کارشان بودند، زارع‌پور به‌جای این که بگوید تلاشش را برای احقاق خواسته مردم می‌کند، او گفت فیلترینگ به گمان زیادً دائمی است.
آن زمان، همانند تعداد بسیاری از زمان‌های سپس، توضیح می‌داد که فیلترینگ از اختیار دولت خارج است. زارع‌پور می‌او گفت وزارت ارتباطات در کمیته فیلترینگ یا همان تعیین مصادیق محتوای مجرمانه فقط یک رأی دارد اما هیچ‌گاه نگفت آن رأی چیست.
بعدها وزیر ارتباطات دولت سیزدهم او گفت زمان ناآرامی‌های ۱۴۰۱، با تلاش زیاد توانسته اعضای شورای‌عالی امنیت ملی را قانع کند اینترنت سراسری و کامل قطع نشود اما هیچ‌گاه از تلاش برای از بین بردن فیلتر اینستاگرام و چانه‌زنی‌های این‌چنینی چیزی نگفت.
به‌جای آن تبدیل به حمایتکننده مطلب‌رسان‌های داخلی شد. او هر هفته بین خبرنگاران می‌رفت و آمارهای به‌روزشده کاربران فعال این مطلب‌رسان‌ها را مرور می‌کرد. درحالی‌که نارضایتی عمومی ناشی از فیلتر شدن اینستاگرام اوج گرفته می بود، زارع‌پور جانشین‌های داخلی را معارفه می‌کرد که بر نارضایتی‌ها دامن می‌زد.
آبان‌ماه ۱۴۰۱، وزارت ارتباطات برای جبران خسارت کسب‌وکارهای اقتصاد دیجیتال، از آیین‌نامه‌ای رونمایی کرد که تمرکزش روی پلتفرم‌های اجتماعی داخلی می بود. امتیازهایی که در این بسته حمایتی تعریف شده می بود، روی کسب‌وکارهایی تمرکز می‌کرد که به مطلب‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی داخلی مهاجرت کنند. یقیناً اهداف این بسته هم مطابق دلخواه طراحان آن محقق نشد.
وزیر ارتباطات دولت سیزدهم، در مقاطع دیگر مقداری پیش رفت و با فیلترینگ گوگل پلی مخالفت کرد و او گفت برای از بین بردن فیلتر آن در کمیته فیلترینگ خواست داده که یقیناً تا امروز بی‌نتیجه بوده است.
مهاجرت به اینترنت ثابت با شدت نور!
زارع‌پور از همان روزهای ناول وزارتش در جواب به گله های‌ها درمورد کندی و اختلال اینترنت، از لزوم دقت زیاد تر به اینترنت ثابت سخن او گفت و بی آنکه انگشت تهمت را به‌سوی دولت قبل بگیرد، او گفت کندی اینترنت به‌علت گسترش نیافتن شبکه در سال‌های تازه است.
زارع‌پور تقسیم بار ترافیک اینترنت بین قسمت موبایل و ثابت را مطلوب نمی‌دانست؛ هم چنان نیز بر این نظر است. آن زمان او با پافشاری بر این قضیه، پروژه تشکیل ۲۰ میلیون پوشش فیبر نوری را همراه همکارانش در وزارت ارتباطات مطرح‌ریزی کرد.
فیبر نوری از آن زمان به پرچمی تبدیل شد که زارع‌پور و همکارانش در وزارتخانه هم چنان آن را به‌گفتن نسخه قطعی درمان عقب‌ماندگی اینترنت ایران بالا نگه داشته‌اند.
پروژه فیبر نوری وزارت ارتباطات می‌خواهد ۲۰ میلیون خانوار و کسبوکار ایرانی را تحت پوشش فیبر نوری قرار دهد و به قول وزیر، شدت اینترنت را تا چند صد برابر افزایش دهد. در فاصله یک سال تا آخر بازه تعریف‌شده پروژه، ۴۰ درصد اهداف محقق شده است و تا این لحظه بیشتر از ۸ میلیون خانوار تحت پوشش فیبر نوری می باشند.
«پوشش» به این معناست که کابل‌کشی فیبر نوری تا فاصله ۳۰۰ متری محل سکونت این خانوارها انجام شده است و درصورت خواست، اپراتور موظف است، اتصال آن‌ها به فیبر نوری را فراهم کند.
بااین‌حال، استقبال از فیبر نوری در بین خانوارهایی که تحت پوشش فیبر نوری قرار گرفته‌اند، امیدوارکننده نبوده. در زمان نگارش این گزارش و بنا بر آمار رسمی وزارت ارتباطات در سامانه iranfttx ،۳۶۳ هزار مشترک فعال فیبر نوری در سرزمین وجود دارد که ۲۰۲ هزار عدد از آن‌ها تا قبل از ۱۴۰۰ به فیبر نوری متصل شده‌اند.
استقبال‌نکردن از فیبر نوری را می‌توان یکی از چالش‌های مهم این پروژه دانست، تاجایی‌که وزیر ارتباطات نیز آن را پذیرفت و ابتدای امسال خبرداد برای اتصال ۲ میلیون مشترک به فیبر نوری تا آخر سال، برنامه‌ریزی کردهاند.
باوجود همه این‌ها، افزایش پوشش FTTx را می‌توان با اهمیت ترین دستاورد وزارت ارتباطات دولت سیزدهم دانست. دیجیاتو در گزارش جداگانه و مفصل‌تری، به این پروژه پرداخته است.
روزهای تاریک با فیبری که خاموش است
فیلتر شدن اینستاگرام و واتس‌اپ دوره وزارت زارع‌پور و مهم‌تر از آن اینترنت سرزمین را داخل فاز جدیدی کرد. بعد از آنکه دیگر خیال همه راحت شده می بود که خبری از از بین بردن فیلتر اینستاگرام نیست، منفعت گیری از فیلترشکن‌ها به‌شکل انفجاری رشد کرد تاجایی‌که کمیسیون صنایع و معادن مجلس یازدهم خبرداد ۶۴ درصد کاربران از فیلترشکن منفعت گیری می‌کنند.
در کنار آن، اختلال و نارضایتی کاربران اوج می‌گرفت. انجمن تجارت الکترونیک تهران در دو گزارش به حالت اینترنت در سرزمین پرداخت و داده‌های فنی و نسبتاً دقیقی در این عرصه جمع‌آوری کرد. گزارش اول این انجمن تیرماه ۱۴۰۲، ایران را قهرمان اینترنت بی‌کیفیت جهان توصیف می‌کرد.
بعد‌ازاین گزارش، مسئولان وزارت ارتباطات دست منتقدین را فشردند، حتی جلسه‌ای با نویسندگان گزارش گذاشتند و ویدئوی آن هم را انتشار کردند. دی‌ماه ۱۴۰۲، گزارش بعدی انتشار شد و باوجود این که برخی بهبودها در آن ذکر شده می بود، حالت اینترنت ایران را خطرناک می‌دانست.
بعد‌ازاین گزارش، همه مدیران ارشد وزارت ارتباطات در مخالفت با آن سخن انها گفتند و از کلیدواژه «سیاسی» برای بی‌اعتبار نشان‌دادن آن منفعت گیری کردند. به باور آن‌ها این گزارش چون «سیاسی» می بود، قیمت جواب‌دادن نداشت اما توانایی کاربران به دادهای این گزارش «سیاسی» نزدیک‌تر است تا مصاحبه‌های وزیر.
گزارش سوم انجمن تجارت الکترونیک درمورد حالت تهران، آن را همانند قبل توصیف کرد و نوشت: اتفاق جدیدی نیفتاده است.
اکنون زارع‌پور وزارت ارتباطات را در شرایطی تحویل دولت بعدی می‌دهد که نارضایتی از حالت اینترنت بی‌سابقه است. او در دوره‌های گوناگون که کاربران و کسب‌وکارها ناظر و دلواپس سقوط اینترنت بوده‌اند و هم چنان هم می باشند، ترجیح داد در زمین آن‌ها بازی نکند و مدام تکرار کرد: من مسئولش نیستم، اختلال به عمد نداریم و جملاتی همانند این‌ها.
بااین‌حال، پروژه مهم وزارت ارتباطات دولت سیزدهم، فیبر نوری، را نمی‌توان نادیده گرفت. اگرچه فیبرهایی که زارع‌پور برای کشیدن آن‌ها تلاش کرد، تا این مدت خانه‌های مردم را نورانی نکرده‌اند، تشکیل ۴۰ درصد پوشش فیبر نوری طی حدوداً ۲ سال، دستاوردی ماندنی برای ارتباطات سرزمین است.
دسته بندی مطالب