به گزارش روشنفکر
تا این مدت یک ماه از وجود «عیسی زارعپور» در عمارت کلاهفرنگی، دفتر وزیر فناوری اطلاعات و ارتباطات، نگذشته می بود که نشانههایی از کندی و اختلال در اینترنت دیده شد. ابراز این اختلالها همزمان شد با نخستین وجود رسانهای جدی زارعپور؛ صبح جمعهای پاییزی در سال ۱۴۰۰ که وزیر ارتباطات برای شرکت در «کنفرانس ظرفیت ملی شبکه اطلاعات» به پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات رفت. او مقداری بعدازآن در مجلس او گفت وزارتخانهاش وزارت گسترش شبکه ملی اطلاعات است.
وزیر در جواب به خبرنگارانی که درمورد حالت اینترنت سوال کردند، کندی را رد نکرد. او علت را عدماندوختهگذاری مناسب در قسمت ارتباطات در دولت دوازدهم دانست و نامی را به زبان آورد که تا به امروز چندین دفعه از زبانش شنیدهایم: «فیبر نوری». او او گفت وزارتخانهاش تلاش میکند تا آخر دولت، فیبر نوری را به همه خانهها رساند.
سخن زارعپور درمورد گسترشنیافتن ارتباطات ثابت در دولتهای یازدهم و دوازدهم درست می بود. حتی «محمدجواد آذری جهرمی»، وزیر ارتباطات دولت دوم «حسن روحانی» که کمتر پیش میآمد به ناکامیهایش اعتراف کند، اینترنت ثابت را بخشی میدانست که وزارتخانهاش در آن موفق عمل نکرد. در این شرایط می بود که وزارت ارتباطات دولت سیزدهم به فکر افزایش پوشش فیبر نوری در سرزمین افتاد.
در ادامه این گزارش تلاش می کنیم به چند سوال جواب دهیم. نخست این که الزام گسترش اینترنت ثابت در سرزمین چیست؟ بعدازآن به این میپردازیم که چرا بهترین نسخه درمان این عقبماندگی تکنولوژی فیبر نوری است. سپس نگاهی اجمالی به چند نمونه موفق در دنیا میاندازیم. در انتها نیز حالت جاری پروژه ۲۰ میلیون پوشش فیبر نوری را بازدید می کنیم و به نکات قوت و ضعف آن میپردازیم.
چرا جا ماندهایم؟
سنگینی بار اینترنت در ایران روی دوش اینترنت همراه است، بخشی که گسترش آن گرانتر اما نسبتاً سادهتر است. نگاهی به دادههای مناطق دیگر در دنیا نیز مشخص می کند این چنین وضعیتی زیاد تر در بین کشورهای کمتر گسترشیافته حاکم است. در قاره آفریقا نزدیک به ۷۴ درصد ترافیک اینترنت در قسمت موبایل مصرف میشود و در آسیا این رقم نزدیک به ۷۰ درصد است، درحالیکه در اروپا ۵۲.۶ درصد و در آمریکای شمالی ۴۵ درصد ترافیک اینترنت متعلق به قسمت همراه است.
بر پایه آخرین گزارش «سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی» که مربوط به پاییز ۱۴۰۲ است، در ایران بیشتر از ۱۰۹ میلیون مشترک پهنباند سیّار در سرزمین وجود دارد. مشترکان اینترنت ثابت یک سال قبل از آن، پاییز ۱۴۰۱، حدوداً ۱۰۲ میلیون بودهاند که فقط در ۱۲ ماه رشدی ۶.۵ درصدی را مشخص می کند.
در آن سوی میدان و در قسمت پهنباند ثابت، ۱۱ میلیون و ۱۱ هزار مشترک در سرزمین وجود دارند و طی سالهای تازه، این مقدار روندی نزولی طی کرده است. بین پاییز ۱۴۰۱ تا پاییز ۱۴۰۲، نزدیک به ۰.۶۲ درصد از مشترکین پهنباند ثابت کاسته شده است. بنا بر این دادهها، ضریب نفوذ پهنباند سیار ۱۲۷.۷۷ درصد و ضریب نفوذ پهن باند ثابت فقط ۱۲.۰۹ درصد است.
یقیناً هیچگاه این توقع وجود ندارد که ضریب نفوذ اینترنت ثابت به قسمت همراه برسد اما برای قیاس، بد نیست نگاهی به ضریب نفوذ اینترنت ثابت در کشورهای دیگر بیندازیم. بر پایه آمارهای «بانک جهانی»، ضریب نفوذ اینترنت پهنباند ثابت در ترکیه ۲۲ درصد، در ژاپن ۳۶ درصد، در چین ۴۱ درصد، در کره ۴۵ درصد و در عربستان سعودی ۴۰ درصد است.
زارعپور نیز چندین دفعه تقسیم بار ترافیکی بین اینترنت ثابت و همراه را نامطلوب دانسته است. او چند روز پیش از انتشار کردن این گزارش، در آخرین اظهارنظرش او گفت: «اینترنت همراه برای این حجم از ارتباطات پیشبینی نشده است. در کشورهای پیشرفته ۷۰ الی ۸۰ درصد ترافیک ارتباطات بر پایه زیرساختهای مبتنیبر فیبر است، درحالیکه ما کاملاً برعکس رفتیم، ۷۰ الی ۸۰ درصد ترافیک مصرفی سرزمین مبتنیبر گوشی و ارتباطات سیار است.»
چرا فیبر نوری؟
دهه ۲۰۱۰ میلادی دورهای می بود که سیاستگذاران و مجریان حوزه مخابرات در دنیا با دقتبه مزیتهای غیرقابلتکذیب تکنولوژی فیبر نوری نسبت به دیگر تکنولوژیهای قسمت ثابت، همانند xDSL، در روبه رو فیبر سر تعظیم فرود آورده و گسترش آن را در برتری قرار دادند.
از مثالهای بارز این قضیه میتوان به کشورهای «سازمان گسترش و همکاری اقتصادی» یا همان OECD اشاره کرد که غالباً کشورهای گسترشیافته و قوی از لحاظ اقتصادی عضو آن می باشند. بازدید روال گسترش ارتباطات ثابت در بین کشورهای عضو این سازمان مشخص می کند روال رشد فیبر نوری و نزول xDSL از ۲۰۱۶ اغاز شده است، تاجاییکه سال ۲۰۲۰ تعداد مشترکان فیبر نوری در کشورهای عضو این سازمان از تعداد مشترکان xDSL پیشی گرفته است.
فقط در فاصله سالهای ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۳ مشترکین فیبر نوری در این کشورها ۵۶ درصد رشد کرده است. میتوان بهوضوح دید امتیازهای فیبر در بین این کشورها فهمیدن شده است.
پژوهش مشترک «دانشگاه تکنولوژی چالمرز سوئد»، «مؤسسه تحقیقاتی Arthur D little» و «شرکت اریکسون» نیز نتایج جالبی به دست آورد. این پژوهش با بازدید ۳۳ سرزمین عضو OECD به این نتیجه رسید که افزایش ۲ برابری شدت اینترنت پهنباند میتواند به رشد بیشتر از ۰.۳ درصدی تشکیل ناخالص داخلی بینجامد. برای مثالً اگر شدت ۴ برابر شود، ۰.۶ درصد روی رشد GDP تأثیر مثبت میگذارد.
احتمالا رشد ۰.۳ درصدی در ظاهر عدد بزرگی به نظر نرسد اما معادل ۱۲۶ میلیارد دلار در بین کشورهای OECD است و شامل بیشتر از یکهفتم متوسط نرخ رشد سالانه دهه تازه میلادی این کشورها میشود. این چنین هر ۱۰ درصد افزایش نفوذ اینترنت پهنباند علترشد یک درصدی GDP میشود.
باوجود این چنین تأثیری و تسلط فیبر نوری در گسترش اینترنت پهنباند در دنیا میتوان نتیجه گرفت، چاره ما فیبر نوری است. باتوجهبه افزایش روزبهروز نیاز کاربران به پهنای باند بالاتر، فقط فیبر نوری میتواند نیازهای رو به افزایش را در سالهای آینده پوشش دهد. این چنین فیبر بهعلت تأخیر پایین، بهترین فناوری برای بازیهای آنلاین و کاربردهایی همانند پزشکی ازراهدور است. بهعلاوه، دوام کابلهای فیبر نوری نسبت به کابلهای مسی زیاد تر است و هزینههای نگهداری آن بهمراتب پایینتر.
موفقها چه کردند؟
شورای فیبر نوری اروپا (Europe FTTH Council) که نهادی غیرانتفاعی است و در مسیر گسترش فیبر نوری در این قاره فعالیت میکند و یکی از با اهمیت ترین مراجع رصد حالت گسترش فیبر نوری در جهان است.
بر پایه گزارش این نهاد که قسمتهای دیگر جهان، بهجز اروپا، را نیز رصد میکند، امارات متحده عربی، بهترین کارکرد را در این عرصه داشته است. ۹۹.۳ درصد خانوارهای اماراتی اکنون مشترک فیبر نوری می باشند. بعد از امارات نیز سنگاپور قرار گرفته که ۹۷.۱ درصد از خانوارهایش را به فیبر نوری متصل کرده است. سرزمین سوم هنگکنگ است که ۹۵.۳درصد خانوارهای آن تحت پوشش فیبر قرار گرفتهاند و نزدیک به ۷۰ درصد کل خانوارها به فیبر نوری متصل شدهاند.
اینجا توضیح تفاوت دو مفهوم «پوشش» و «اتصال» الزامی است. پوشش فیبر نوری به این معنی است که امکان اتصال به فیبر برای مکانی (واحد مسکونی یا تجاری) فراهم شده است؛ کابل فیبر نوری تا نزدیکی آن رفته اما امکان پذیر آن شخص حقیقی یا حقوقی برای اتصال به فیبر نوری عمل نکرده باشد یا تبدیل به مشترک بالفعل FTTH نشده باشد.
سه کشوری که بهگفتن موفقترین مثالها ذکر کردیم، از کشورهای کوچک و کمجمعیت می باشند که احتمالا گسترش فیبر نوری در آنها کار سادهتری باشد اما چین هم با بیشترین سهم اقتصاد دیجیتال در GDP و با جمعیت یکمیلیارد و ۴۰۰ میلیون نفری موفق شده نزدیک به ۹۳ درصد خانوارهایش را تحت پوشش فیبر نوری قرار دهد.
اکنون که الزام دقت به فیبر نوری را توضیح دادیم، به داخل مرزها بیاییم و ببینیم فیبر در ایران کجای بازی ایستاده است.
سوت اغاز
زارعپور شهریور ۱۴۰۰ در جایگاه جاریاش نشست و نزدیک به ۹ ماهی طول کشید تا سوت اغاز پروژه فیبر نوری را بزند. وزارت ارتباطات میاو گفت و هم چنان میگوید تصمیم دارد تا آخر دولت سیزدهم – آن زمان سال ۱۴۰۴ – ۲۰ میلیون خانوار و کسبوکار را تحت پوشش فیبر نوری قرار بدهد.
در این پروژه، پوشش به این معناست که اپراتور، فیبر را تا ۳۰۰ متری ساختمان رساند. در این صورت، مردم میتوانند برای اتصال به فیبر به اپراتور خواست بدهند و اپراتور موظف است طی یک ماه، متقاضی را به فیبر متصل کند.
وزارت ارتباطات برای اظهار رسمی اغاز این پروژه ۹ اپراتور را طی مراسمی با وجود گسترده رسانهها گرد هم آورد و بهشکل نمادین با آنها قرارداد اغاز پروژه را امضا کرد. آن روز، ۲۷ اردیبهشت ۱۴۰۱، خبری از دو اپراتور بزرگ نبوده است: ایرانسل و مخابرات. زارعپور که میخواست عزمش را برای گسترش فیبر نوری نشان دهد، در جواب به خبرنگارانی که نظرش را درمورد غیبت این دو بازیگر بزرگ صنعت ارتباطات پرسیدند، او گفت: «چشم به راه فردی نمیمانیم، بهتر است سریع تر تصمیم بگیرند.»
یقیناً نهایتاً بعد از کشمکشهایی این دو اپراتور هم رسماً به پروژه پیوستند. هرچند مخابرات چندین دفعه اظهار کرده از سال ۹۷ و جدا گانه از وزارت ارتباطات به گسترش فیبر مشغول بوده است.
باوجود این که زارعپور میاو گفت پروژه بدون ایرانسل و همراه اول هم پیش میرود، امکان نداشت وزن آنها را نادیده بگیریم. همان زمان، ۹ اپراتوری که در خط اغاز پروژه قرار گرفته بودند، مجموعاً مسئولیت ۸.۵ میلیون پوشش را برعهده گرفتند و تکلیف ۱۱.۵ میلیون پوشش اشکار نبوده است. تا مدتی، این قضیه شدت رشد پوششها را با مشکل روبه رو کرده می بود اما با ورود این ایرانسل و مخابرات شرایط بهتر شد.
فیبرهای بیخریدار
دولت از ابتدای این پروژه مشوقی برای گسترش فیبر در نظر گرفت. در این مطرح، بهازای هر پوششی که در شهرهای مراکز استان تشکیل شود، ۵۰۰ هزار تومان و در شهرهای غیر از مراکز استان یکمیلیون و ۳۰۰ هزار تومان به اپراتور پرداخت میشود. یقیناً این مشوق مربوط به کلانشهرها نیست.
عیسی زارعپور سال قبل اظهار کرده می بود مقصدگذاری برای آخر سال ۱۴۰۲ رسیدن به پوششی بین ۸ تا ۱۰ میلیون خانوار است. درنهایت این عدد تا آخر سال قبل، مرز ۷ میلیون خانوار را رد کرد که نسبت به ابتدای دولت پیشرفت قابلتوجهی از لحاظ «پوشش» به حساب میآمد.
باوجوداین، سؤالی اساسی درمورد رشد «اتصال» فیبر نوری نقل میشود؛ این که چرا باوجود افزایش پوششها، مردم تمایلی به منفعت گیری از فیبر نوری و خواست برای اشتراک ندارند؟
وزارت ارتباطات دادههای پیشرفت پروژه را در سایتی به نام iranfttx انتشار میکند. در زمان نگارش این گزارش، هفته نخست تیرماه ۱۴۰۳، ۸ میلیون و ۶۹ هزار خانوار تحت پوشش فیبر نوری قرار گرفتهاند که در فاصله یک سال مانده به آخر مهلت پروژه، نسبتاً امیدوارکننده است.
در سمت دیگر مشترکان فیبر نوری، ۲۲۳ هزار کاربر اینترنت می باشند. در این قسمت، ۳۶۳ هزار مشترک VDSL نیز محاسبه شدهاند که درمجموع شامل ۵۸۷ هزار مشترک میشود که نشان میدهد در قیاس با پوششها تعداد مشترکان با شدت زیاد پایینتری رشد میکند. اما علت چیست؟
شهرداری، فیلترینگ، محتوا
برای ریشهیابی این قضیه علل بسیاری نقل میشود. اردیبهشتماه امسال، اپراتورها در نشستی راهکارهای دستیابی به ۳ میلیون مشترک فیبر نوری و مانع ها آن را بازدید کرده بودند.
«محمدحسن شانهساززاده»، رئیس هیئتمدیره شاتل، دراینباره به مانعی به نام شهرداری شهرهای بزرگ اشاره کرده و حرف های می بود: «مقدار پوششها زیاد تر در شهرهای کمبرخوردار بوده که شهرداریهایشان منعطف بودهاند. حالت شهرداریهای شهرهایی که میشود مشترک بیشتری بگیریم، اصلاً خوب نیست. تا این مدت از بعد شهرهایی همانند اصفهان، شیراز و مشهد برنیامدهایم.»
تعداد بسیاری از اپراتورها از ابتدای پروژه درمورد مشکلاتی که با شهرداریها دارند، سخن حرف هایاند. در برخی شهرها بهاختصاصی کلانشهرهایی همانند تهران، شهرداریها برای حفاریهای فیبرکشی با اپراتورها همکاری نمیکنند.
«محمد کشوری»، مدیر «گروه علمی تحلیلی طیف»، در همین جلسه او گفت شهرداری تهران در برخی مناطق برای حفاری هر متر ۱۵ میلیون تومان خواست میکند. درحالیکه کمیسیون تنظیم مقررات ارتباطات بهتازگی تعرفه حفاری فیبر نوری در پایتخت را متری حداکثر ۴۰۰ هزار تومان تعیین کرده است.
علاوهبراین در قانون بودجه ۱۴۰۳، شهرداریها مکلف شدهاند مجوز حفاری فیبر نوری را حداکثر ۱۵ روز بعد از خواست اپراتور صادر کنند. باوجود اینها گسترش فیبر نوری در شهرهایی که تقاضای فیبر نوری میتواند بالاتر باشد، بهکندی پیش میرود و زیاد تر پوششها در شهرهای کمبرخوردار تشکیل شدهاند.
«محمدعلی یوسفیزاده»، مدیرعامل «آسیاتک» که از اپراتورهای فعال پروژه است، نیز در این جلسه حرف های می بود: «باوجود این که نزدیک به ۷۶۰ هزار خانوار را تحت پوشش فیبر نوری قرار دادهایم و از همان ابتدا هم در قسمت فروش و تبلیغات فعال بودهایم، به ۱۰ هزار اشتراک فعال هم نرسیدهایم.»
برخی کارشناسان نیز محدودیتهای اینترنت و فیلترینگ را در بیمیلی مردم به فیبر مؤثر میدانند و راهکار از بین بردن فیلتر برخی پلتفرمها برای کاربران فیبر نوری را نقل میکنند. حتی یکی از معاونان «ایرانسل» در اتفاقات ایران دیجیتال آبان ۱۴۰۲ این نظر را نقل کرد.
یکی از موارد فرد دیگر که اپراتور مسلط بازار، شرکت مخابرات، در این مورد نقل کرده می بود، مشکل پیمانکاری است. «داوود زارعیان»، معاون تجاری این شرکت، حرف های می بود: «در تعداد بسیاری از شهرها اصلاً پیمانکار نداریم و مجبوریم از مرکز استان بفرستیم که شدت را پایین میآورد. سال ۱۴۰۲ نزدیک به ۹۸ هزار مشتری ثبتنامشده داشتیم که نتوانستیم به آنها فیبر نوری اراعه دهیم.»
او مقطع فرد دیگر نیز در گفتگو با دیجیاتو، یکی از دلایل مهم رشد ناچیز کاربران را «کامل نشدن پوششها» دانسته می بود. زارعیان در این گفتگو به مسئله قابلدقت فرد دیگر نیز اشاره کرده و درمورد قضیه «محتوا» حرف های می بود: «فکر کنید شدت ۱۰۰۰ مگابیتبرثانیه به خانوادهای اراعه شود، باوجود محتواهای جاری زیاد تر مشترکین خانگی نیازشان را با شدت ۱۶ تا ۴۰ مگابیتبرثانیه هم رفع میکنند و انگیزهای برای شدتهای بالاتر ندارند.»
باوجود اینها، وزارت ارتباطات مشکل توقف حدودی رشد مشترکین فیبر نوری را پذیرفته است. زارعپور ابتدای سال جاری خبرداد وزارت ارتباطات برای رسیدن به ۲ میلیون مشترک فیبر نوری تا آخر سال برنامهریزی کرده است.
«امیر محمدزاده لاجوردی»، رئیس سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی، نیز در گفتگو با دیجیاتو اظهار کرده می بود برنامه جامعی برای «جهش اتصال» مردم به فیبر نوری تدوین شده و طی نیمه اول سال رونمایی خواهد شد تا تقاضای فیبر نوری تحریک شود.
یقیناً وقتی که وزیر ارتباطات و معاون او در این مورد خبررسانی کرده بودند، اشکار نبوده است دولت پیش از موعد به کار او خاتمه میدهد.
قسمت روشن کارنامه
دوران وزارت عیسی زارعپور که تا این مدت به پایان نرسیده، دوره کمحاشیهای نبوده و نیست. تعداد بسیاری از اتفاقات ریز و درشت که احتمالا برخی از آنها همانند فیلتر شدن اینستاگرام و واتساپ ربط مستقیمی به وزارت ارتباطات ندارد علتافزایش نارضایتیها از حالت اینترنت شده است.
درمورد قسمتهایی که ربط مستقیمی به ماموریت های و کارکرد وزارت ارتباطات دارند نیز میتوان نقدهایی نقل کرد که در حوصله این گزارش نیست اما باوجود همه اینها، پروژه فیبر نوری را میتوان قسمت نسبتاً درخشان کارنامه او دانست.
درحالیکه مانع ها تعداد بسیاری برای گسترش فیبر نوری چه در قسمت پوشش چه در قسمت اتصال وجود دارد، نمیتوان دقت وزارت ارتباطات به پهنباند ثابت را نادیده گرفت. زارعپور تقریباً هر زمان روبه رو رسانهها قرار گرفت، سخن بگوییدهایی درمورد نارضایتی مردم از اینترنت کرد که آنها را ازردهتر کرد اما احتمالا بشود فیبر نوری را بخشی از کارنامه او دانست که نسبتاً روشن است اما نهچندان نورانی.
دسته بندی مطالب